Staniewski Jan, imiona używane: Alfons Jan, pseud.: Ajotes, Kanadyjczyk, Montroist, przybrane nazwisko: Janicki (1879–1941), działacz socjalistyczny, dziennikarz polonijny. Ur. 13 VIII (st. st.) w Bliskowicach pod Annopolem na Lubelszczyźnie, był synem Jana, oficjalisty folwarcznego, oraz Julianny z Kobylińskich.
Jako uczeń szkoły średniej S. działał w kółku niepodległościowym, za co został z niej wydalony. Ok. r. 1895 znalazł się w Warszawie i podjął pracę w lakierni pojazdów. Związał się z PPS, kolportował nielegalną literaturę i samodzielnie uzupełniał wykształcenie. Gdy policja wpadła na trop jego działalności ukrywał się czas jakiś, następnie zaopatrzony przez partię w fałszywy paszport na nazwisko Janicki uszedł w r. 1898 do Galicji, a stamtąd do Europy Zachodniej. Mieszkając kolejno w Szwajcarii, Holandii i Francji, utrzymywał się z pracy fizycznej. Najdłużej (9 lat) przebywał w Wielkiej Brytanii, tam poznał dobrze język angielski i uzyskał obywatelstwo brytyjskie. Z emigracji wysyłał korespondencje do gazet polonijnych w USA, współpracował ze Związkiem Zagranicznym Socjalistów Polskich (m.in. z Bolesławem Limanowskim), z brytyjskim ruchem zawodowym i Labour Party.
W czerwcu 1910 przeniósł się S. do Kanady, osiadł w Toronto, gdzie skupisko polonijne było niewielkie i słabo zorganizowane. Przez pewien czas używał jeszcze przybranego nazwiska. Pierwszą pracę (w wytwórni sprzętu bilardowego) stracił po uczestnictwie w przegranym strajku. Wówczas założył własny interes (najpierw sklepik z papierosami i przyborami piśmienniczymi, następnie warsztat lakierniczy) i jednocześnie podjął agitację za tworzeniem związków zawodowych wśród emigrantów narodowości słowiańskich w prowincjach Ontario i Quebec. Dn. 5 VII 1911 utworzył Tow. «Potęga» – filię amerykańskiego Związku Socjalistów Polskich (ZSP). W polonijnym ruchu robotniczym w Kanadzie przewodził S. nurtowi związanemu z PPS, rywalizującemu ze stronnikami SDKPiL. W czasie pierwszej wojny światowej był zwolennikiem akcji wojskowej Józefa Piłsudskiego u boku państw centralnych. Z tego powodu stał się wraz ze współtowarzyszami obiektem oskarżeń ze strony polonijnych środowisk katolicko-narodowych i w r. 1916 władze kanadyjskie rozwiązały «Potęgę»; S. uniknął internowania dzięki posiadaniu obywatelstwa brytyjskiego. W lutym 1918 uczestniczył w założeniu nowej organizacji w Toronto p.n. Spójnia Narodowa Polska (potem: Spójnia Postępowa Polska), która prowadziła pracę oświatową; w jej ramach S. kierował szkołą mówców. Od 12 I 1919 stał na czele Demokratycznej Rady Polskiej (formalnie istniała do stycznia 1928), zwalczającej Radę Narodową Polską ks. Józefa Chodkiewicza, powiązaną z Narodową Demokracją.
W r. 1921 objął S. redakcję jedynej polskiej gazety w Toronto – „Nowe Życie”, przejętej wówczas przez Spójnię; pracował bez wynagrodzenia. W r.n. wydająca gazetę spółka «Slavonia» ogłosiła bankructwo. S. współpracował też z polonijnymi gazetami w USA: „Ameryka-Echo”, „Dziennik Ludowy” i „Bicz Boży”. Był współorganizatorem utworzonego w r. 1923 w Toronto Związku Polaków w Kanadzie (ZPwK, Polish Alliance Friendly Society), które wchłonęło Spójnię oraz kilka innych organizacji. W r. 1928 odbył swą jedyną po emigracji, ośmiomiesięczną, podróż do Polski, odnowił tu kontakty z Limanowskim i Zygmuntem Piotrowskim, dawnym przywódcą socjalistów polskich w USA. W r.n., po dłuższej turze odczytowej w USA, został redaktorem „Robotnika Polskiego” – wydawanego w Detroit organu ZSP. Po roku powrócił do Toronto i zainwestował oszczędności w kupno kina, jednak konkurencja silnych central rozpowszechniania filmów doprowadziła to przedsięwzięcie do bankructwa. Ok. r. 1930 otworzył więc sklepik przy Queen Street, który był połączeniem trafiki z księgarnią i stał się ośrodkiem spotkań Polaków. W r. 1932 założył Stow. Polskich Kupców, Przemysłowców i Profesjonalistów, został jego pierwszym prezesem.
W r. 1933 związał się S. z nowym czasopismem polskim „Związkowiec”, organem ZPwK. W styczniu r.n. objął w nim funkcję redaktora, równocześnie sprzedając sklep. Przekształcił „Związkowca” z powielanego miesięcznika w drukowany tygodnik, który wypełniał głównie własnymi materiałami: felietonami, polemikami, kroniką miejscową, tłumaczeniami z prasy kanadyjskiej. Propagował zakładanie szkół polskich, krytykował niski poziom uświadomienia narodowego, nie uchylał się od podejmowania tematów kontrowersyjnych. Kultowi Piłsudskiego towarzyszyła w „Związkowcu” krytyka stosunków w Polsce sanacyjnej, ale S. chętnie korzystał zarówno z doniesień Polskiej Agencji Telegraficznej, jak i przygotowanych przez MSZ w Warszawie specjalnych biuletynów dla Polonii. Polemizował zarówno z komunistyczną grupą „Głosu Pracy”, jak i ze sferami kościelnymi. Walczył o sekularyzację życia polonijnego; sam był bezwyznaniowcem. W r. 1936 kandydował do Rady Miejskiej Toronto, ale przepadł w wyborach. W r.n. został przewodniczącym Rady Edukacyjnej, utworzonej wtedy przy ZPwK. Przez cały ten czas prowadził działalność odczytową. S. zwalczał Zjednoczenie Zrzeszeń Polskich, organizowane przez konsulaty polskie w Kanadzie. Z tego powodu, jak również za krytykę rządów sanacyjnych, „Związkowiec” został pod koniec 1937 pozbawiony debitu w Polsce. Dopiero wstawiennictwo Tadeusza Brzezińskiego, nowego konsula generalnego RP w Montrealu, skłoniło władze polskie do cofnięcia tej represji w lipcu r.n. We wrześniu 1939 zaangażował się S. w organizację pomocy dla Polski i akcję konsolidacji Polonii. Zmarł 16 V 1941 w Toronto i tam został pochowany.
S. ożenił się podczas pobytu w Wielkiej Brytanii z Jadwigą Nowicką (1863 – 10 XII 1928), wdową, której nazwiska panieńskiego nie udało się ustalić; wychowywał czwórkę pasierbów (m.in. Alexa) oraz własną córkę, Wandę, zamężną Grodzińską. Po śmierci pierwszej żony ożenił się w USA z Jadwigą (i jej nazwiska panieńskiego nie udało się znaleźć), która w latach drugiej wojny światowej działała w lewicowym Polskim Zjednoczeniu Demokratycznym w Toronto.
http://www.polskidom.on.ca; – Brożek A., Polonia amerykańska 1854–1939, W. 1977; Heydenkorn B., Przywództwo w Polonii kanadyjskiej, Toronto 1980 s. 25; tenże, Związkowiec. Monografia pisma polonijnego, Toronto 1963 s. 33, 34 (fot.), s. 35, 38–9, 43, 53–5, 60, 62–6; Księga pamiątkowa Związku Polaków w Kanadzie, 1906–1946, Red. F. Głogowski, Toronto 1946 s. 61–3; Mazurkiewicz J., Turek W., Alfons J. Staniewski, Red. F. Głogowski, Toronto 1961 (liczne fot.); Piotrowski Z., Polski ruch socjalistyczny w Ameryce, w: Księga pamiątkowa PPS, s. 264; Reczyńska A., Piętno wojny. Polonia kanadyjska wobec polskich problemów lat 1939–1945, Kr. 1997; Turek V., Polish-Language Press in Canada, Toronto 1962; [Zaremba M.] Koss A., Redaktor. Kartki z kalendarza Polonii, „WTK. Tyg. Katolików” R. 8: 1960 nr 32; Złoty jubileusz Związku Polaków w Kanadzie, 1907–1957, Toronto 1959 s. 11–14, 18–19, 46; Żurawicka J., Dwie publikacje z historii prasy polonijnej, „Problemy Polonii Zagran.” T. 3: 1962–3 s. 235–7; – Limanowski B., Pamiętniki (1919–1928), Oprac. J. Durko, W. 1973; – „Zesz. Prasoznawcze” R. 4: 1963 nr 1–2 s. 174–6; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Związkowiec” 1941 nr z 1 VI (J. Mazurkiewicz), 1942 nr z 17 i 31 V, 1943 nr z 16 V; – AAN: MSZ, sygn. 10837 k. 20; – Mater. w posiadaniu autora: Informacja pisemna Myrona Momryka z National Archives of Canada w Ottawie na podstawie zbiorów Family History Centre (Mormon Church), Kserokopia wpisu w księdze chrztów z paraf. p. wezw. św. Małgorzaty w Świeciechowie.
Andrzej A. Zięba